Eenzaamheid is een leeftijdsloos probleem dat dwars door de samenleving loopt en waar we dus allemaal dagelijks mee te maken hebben. De meesten van ons zijn bekend met het gevoel er niet bij te horen, zoals een kind dat als laatste overblijft bij het kiezen van teams tijdens gym op school. Doorgaans is dat akelige gevoel van voorbijgaande aard, maar soms duurt het zo lang dat het chronisch wordt en de kwaliteit van leven sterk beïnvloedt.

Als je mensen vraagt hun gevoelens van eenzaamheid te beschrijven levert dat antwoorden op zoals “eenzaamheid is pijn in je hart”; “het is heel koud, diep in je kern”; “het is een gat in je hart” en “je bent een toeschouwer aan de zijlijn, alsof er een feest is waar jij ook voor bent uitgenodigd maar er staat een muur tussen jou en het feest”.

Misvattingen en fysieke gevolgen
Het is een misvatting dat eenzaamheid alleen voorkomt bij mensen met een klein sociaal netwerk, of bij mensen met onvoldoende sociale vaardigheden. De meeste mensen die zich eenzaam voelen, functioneren op het oog volkomen normaal. Soms kan iemand juist te midden van anderen een confronterend gemis aan verbinding ervaren.

Als eenzaamheid langer dan een klein jaar duurt raakt een brein verstoort. De aanmaak van oxytocine, een hormoon en neurotransmitter die door je lichaam wordt geproduceerd bij prettige contacten en aanrakingen, stagneert. Gevolg daarvan is dat op de langere termijn contacten met anderen niet langer fijn zijn. De hersenen geven verkeerde signalen af waardoor iemand steeds slechter in staat is om sociale signalen te begrijpen – met alle gevolgen van dien.

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er bij chronische eenzaamheid ook een aantal fysieke effecten optreedt. Zo neemt de weerstand sterk af, waardoor men vatbaarder wordt voor allerhande infecties. Ook verhoogt eenzaamheid de bloeddruk, het stressniveau, het risico op een depressie en op dementie. De kans op overlijden bij eenzame ouderen is zelfs 14% hoger dan bij niet-eenzamen.

Kantelmomenten
Aan eenzaamheid ligt dikwijls een kantelmoment ten grondslag. Mensen hebben behoefte aan patronen, aan vaste manieren waarop het leven verloopt. Wanneer het leven een geheel andere wending neemt, ligt eenzaamheid op de loer. Voorbeelden van kantelmomenten zijn een ernstige ziekte, het overlijden van een dierbare, een echtscheiding, verlies van werk of een verhuizing. Maar ook momenten waar iemand op een feestelijke manier naar uitkijkt, zoals het krijgen van een eerste kind of als student op kamers gaan, kunnen voor diepe eenzaamheid zorgen. 

Een potje bingo helpt niet
Vaak wordt gedacht dat eenzaamheid kan worden afgewend met activiteiten waarbij mensen die zich allemaal alleen voelen, samen worden gebracht. Dat kan heel effectief zijn het om de preventie van eenzaamheid gaat. Wie zich gedragen weet door een sociaal vangnet heeft daar veel baat bij als zich een kantelmoment aandient.

Maar inmiddels is bekend mensen die kampen met chronische eenzaamheid, zich na het bijwonen van een spreekwoordelijk potje bingo vaak nóg eenzamer voelen en zich teleurgesteld thuis verschansen. Als we daarbij in gedachten houden dat eenzame breinen slechter in staat zijn om sociale signalen te begrijpen en angst ervaren om contact met anderen aan te gaan. Hoe groot is de kans op een gezellig samenzijn tussen mensen die niets met elkaar gemeen hebben, behalve dat ze in hetzelfde eenzame schuitje zitten?

Wat helpt wel?
Hoe goedbedoeld alle activiteiten ook: ernstige eenzaamheid valt alleen te verhelpen door allereerst in contact te raken met je Zelf. Wie ben je, wat vind je prettig, waar gaat je hart sneller van slaan? Wie zichzelf durft te overwinnen, eventuele hulp zoekt en vindt, vertrouwen en hoop houdt, komt beetje bij beetje weer in een prettiger wereld terecht.

Contact met anderen is een basisbehoefte van de mens, net zoals eten en drinken houdt het ons in leven. Verbinding en wederzijdse waardering levert een gevoel van eigenwaarde op, het besef erbij te horen, van betekenis te zijn.    

Sandra van den Berg
(eenzaamheidsspecialist Bureau LWPC)